Tek bir dil — üç dünya: Almanya, Avusturya ve İsviçre’de Almanca nasıl farklılaşır
“Almanca” dediğimizde çoğunlukla tek bir standart — Hochdeutsch’u — kastediyoruz. Oysa gerçekte Almanca’nın birkaç ulusal çeşidi vardır: Almanya, Avusturya ve İsviçre. Hepsi karşılıklı anlaşılabilir olsa da söz varlığı, gramer, telaffuz ve hatta kullanım kültüründe kendine özgü nüanslara sahiptir. Bu ilginç farklılıklar dünyasına birlikte göz atalım.
Nerede olduğunuzu ele veren kelimeler
Bir fırına girdiğinizi düşünün. Berlin’de size Brötchen, Viyana’da Semmel, Zürih’te ise Brötli sunulur. Aynı küçük ekmek, ama adlar farklı.
Başka örnekler:
Patates
die Kartoffel
der Erdapfel
die Härdöpfel
Domates
die Tomate
der Paradeiser
die Tomate (lehçede Tomaate denebilir)
Krema
die Sahne
der Schlagobers
der Rahm
Kayısı
die Aprikose
die Marille
die Aprikose
Marmelatlı çörek (Berliner)
der Berliner
der Krapfen
der Berliner / Krapfen
Poşet (torba)
die Tüte
das Sackerl
das Sackli
Bisiklet
das Fahrrad
das Radl (argo)
das Velo
Tramvay
die Straßenbahn
die Bim (argo)
das Tram
Çöp kutusu
der Mülleimer
der Mistkübel
der Kübel
Yaya geçidi
der Zebrastreifen
der Schutzweg
der Fussgängerstreifen
E-posta
die E-Mail
das E-Mail
das E-Mail
ATM
der Geldautomat
der Bankomat
der Bancomat
📌 Sonuç:
Avusturya çeşidi küçültme ve “sevimli” sözcüklere yatkındır (Sackerl, Semmel, Radl).
İsviçre çeşidi daha kısa ve yalın biçimleri sever (Tram, Velo, Natel, Sackli).
Alman standardı yazı diline daha yakındır; yine de gündelik dilde yerel kelimeler vardır.
Her kelime bir kültür kodu taşır: Avusturyalılar eski biçimleri özenle korur, İsviçreliler sadeleştirir ve “kendi usullerince” kullanır, Almanlar ise “standart”a bağlı kalır.
📢 Söz varlığı hemen göze çarpar; ama Almanya, Avusturya ve İsviçre arasındaki dilbilgisi farkları da en az bunun kadar ilginçtir.
En belirginleri:
1. Präteritum vs. Perfekt
Almanya’da Präteritum yaygındır; özellikle yazıda, ama konuşmada da (özellikle modal fiiller ve „sein/haben” ile).
Gestern schrieb ich einen Brief.
Avusturya ve İsviçre’de konuşmada çoğunlukla Perfekt kullanılır.
Gestern habe ich einen Brief geschrieben.
➡ Kulağa hemen “Alman” mı “Avusturyalı/İsviçreli” mi olduğu yansır.
2. İsim cinsi (artikel)
Bazı sözcüklerin artikeli farklıdır:
die E-Mail ↔ / das E-Mail
der Event ↔ das Event
der Virus (bilişimde) ↔ das Virus
3. Edatlar ve bağlanımlar
Avusturya ve İsviçre’de farklı kalıplar duyabilirsiniz:
ich gehe ins Kino
ich gehe ins Kino (bu da normal), ama konuşmada sık: ich geh Kino (artikelsiz).
lehçelerde: i gang i Kino.
➡ Bu morfoloji/sözcük yapımıdır; ekten hemen hangi bölge olduğu anlaşılır.
5. Çoğul
Bazı çoğullar farklıdır:
das Risiko – die Risiken
/ bazen die Risikos da görülür.
6. „tun” ile kurulan yapı
Avusturya ve Güney Almanya’da yardımcı „tun” çok sevilir:
ich helfe dir
ich tu dir helfen (argo)
İsviçre’de de duyulur: ich tue das machen.
7. Resmî hitap „Sie”
İsviçre’nin bazı bölgelerinde, özellikle yerel topluluklarda, tanımadığınız kişilere bile du ile hitap kabul edilebilir; Almanya ve Avusturya’da ise mesafe çoğunlukla daha uzun süre korunur. Bu daha çok kullanım (pragmatik) meselesidir.
8. Sözdizimi
Avusturya’da kimi zaman yapılar sadeleşir:
Ich weiß nicht, ob er heute kommt.
/ Ich weiß nicht, ob er kommt heute. (konuşmada kabul, standartta değil).
9. Coğrafi adlarla artikeller
daha çok: im Iran, im Irak.
/ artikelsiz kullanım yaygın: in Iran, in Irak.
10. Zaman zarfları
nächstes Jahr
sık: im nächsten Jahr (“gelecek yıl”).
lehçede nächstes Jahrli ? denebilir.
11. Yazım: ß harfinin yokluğu
İsviçreliler köklü bir değişiklik yaptı: ß harfini kullanmıyorlar.
Almanya ve Avusturya: Straße.
İsviçre: Strasse.
Bu küçük fark, metnin kökenini hemen ele verir.
📌 Değerlendirme:
Almanya → dilbilgisel olarak tutucu; Duden kurallarına bağlı.
Avusturya → daha esnek; konuşma içi eklemelere (tun + mastar) açık; yer yer farklı artikel ve sözdizimi.
İsviçre → lehçenin güçlü etkisi altında; Hochdeutsch bile yerel özelliklerle “seyreltilmiş” olabilir.
Almanca, Almanya-Avusturya-İsviçre üçlüsünde birbirini mükemmel anlayan ama özgünlüğünü koruyan üç ayrı “dünya”dır. Öğrenenler için şunları akılda tutmak yararlı:
Almanya’da sınava gireceksen standart Hochdeutsch’u hedefle;
Avusturya’da das E-Mail veya die Semmel gibi biçimler uygundur;
İsviçre’de “Strasse” yazımına ve yaygın Perfekt kullanımına şaşırma.
İşte bu çeşitlilik, Almanca’nın güzelliğinin bir parçası: canlı, esnek ve Avrupa’nın kültürel mozaiğini yansıtan bir dil.
🎓 Peki, sınavlara etkisi ne?
Goethe-Zertifikat, telc veya ÖSD’ye hazırlananlar için “Hangi çeşidi öğrenmeliyim?” sorusu çok pratiktir.
📌 İşte birkaç öneri:
Goethe-Zertifikat ve telc (uluslararası format)
Bu sınavlarda öncelik Alman standardındadır (Bundesdeutsch).
Bu yüzden yazıda die E-Mail, die Kartoffel, das Brötchen, die Tomate gibi biçimler tercih edilir.
Gramerde klasik sözdizimi ve yazılı üretimde Präteritum yeğlenir.
ÖSD (Österreichisches Sprachdiplom Deutsch)
ÖSD’de Avusturya varyantları da kabul edilir.
das E-Mail, die Semmel, der Paradeiser, der Erdapfel yazmak hata değildir; hatta artıdır — Avusturya normunu bildiğinizi gösterir.
Yine de gramerde standarttan çok uzaklaşmamak iyi olur (Perfekt yazıda aşırıya kaçmadan).
İsviçre (İsviçre’de yapılan Goethe/telc)
Resmen Almanya ile aynı standartlar geçerlidir.
Ancak sözlüde das Velo veya das Tram demeniz doğal bir bölgesel varyant olarak görülür.
Yazıda Straße yerine Strasse kullanımı tamamen normaldir ve hata sayılmaz.
